Taxidermie: tien jaar geleden wist ik amper wat het was. Dit veranderde toen ik voor het internetmagazine 8WEEKLY in 2007 een interview had met Allisa York over haar roman Effigy (in het Nederlands vertaald naar Vreemde ogen). De hoofdpersoon in dat boek zette dode dieren op en York beschreef dit zo beeldend dat mijn fascinatie geboren was. Voor mij was taxidermie ineens springlevend (zie mijn eerdere blog over Deyrolle hier). Mijn interesse in het onderwerp beleeft dus bijna zijn tienjarig jubileum, maar ik ben allang niet meer de enige die zich aangetrokken voelt tot zijn schoonheid. Het wachten was op een (Nederlandstalig) overzichtswerk over het onderwerp. Dat is er nu met Wonders are collectible van Jeroen Lemaitre (taxidermist van Animaux Speciaux) waarin o.a. te lezen valt dat er zich nooit eerder zo veel mensen hebben ingeschreven voor een cursus dode dieren opzetten. Waarom spreekt taxidermie zo tot de verbeelding? En hoe kunnen we deze ’trend’ verklaren?

Het boek vertelt de geschiedenis van het vak, van Jean-Baptiste Bécoeur (de uitvinder van de arsenicumzeep – het goedje dat het allemaal mogelijk maakte) tot de Wunderkammers en museumcollecties in de 19e eeuw waarin de opgezette dieren tentoongesteld stonden. De wetenschappelijke en decoratieve taxidermie beleefde toen haar hoogtepunt; bijna elke stad in Engeland had zijn eigen taxidermist. In die tijd deed ook het vervreemdende antropormorfische preparaat zijn intrede: opgezette dieren die menselijk gedrag vertoonden. Wonders are collectible vertelt over de relatie van wetenschappers, fantasten, verzamelaars en kunstenaars met het vak en laat zien hoe het zich heeft ontwikkeld.

De laatste jaren zien we tevens een opleving van het métier in de kunst; kunstenaars en moderne taxidermisten als Damien Hirst, Darwin, Sinke & van Tongeren, Les Deux Garçons, Iris Schieferstein en de Chinese Cai Guo-Qiang geven hun eigen interpretatie aan het vak. Hun werken spreken in het bijzonder tot de verbeelding, want zo lezen we in Wonders:

“Zij maken van opgezette dieren subjecten, geen objecten. Zij grijpen taxidermie aan om met hun kunst iets te vertellen over onze tijd. Daarbij graven ze regelmatig in de geschiedenis van het métier. In hun hedendaagse kunst verwijzen ze naar technieken, tradities of historische voorbeelden uit de taxidermie. Denk maar aan de antropormorfische taxidermie, waarbij dieren menselijke handelingen uitvoeren.“

Maar wat vertellen zij nu precies met hun kunst over de huidige tijd? En waarom staat de taxidermie zo in de belangstelling? De filosofen Gilles Deleuze (1925-1995) en Felix Guattari (1930-1992) introduceerden in hun boek Kafka: toward a minor literature een filosofisch idee dat ze ‘becoming-animal‘ noemden dat interessant is als het gaat om taxidermie:

“Becoming animal does not mean imitation and should not be thought of as identification with an animal: it is not a psychoanalytic regression, or an evolutionary progression. All these ways of relating to the animal attribute to it a fixed identity that lies beyond becoming and change. For Deleuze and Guatarri, on the contrary, animals serve to rupture notions of identity and sameness. (…) the animal is the very mode in which becoming is possible.” (uit Animal Philosophy – Bloomsbury 2004)

 

Signalen van deze tijd; spelen voor God

Taxidermie is misschien wel de ultieme poging om de complexe relatie tussen mens en dier te duiden. En waarmee we, in de woorden van Deleuze en Guattari, onze overtuigingen omtrent identiteit verkennen. De relatie tussen mens en dier is er niet een van gelijkwaardigheid; wij zijn tenslotte degenen die het dode dier onderwerpen (en niet alleen na de dood) aan het proces van taxidermie om het te bewerken naar believen. De kunst die op deze manier ontstaat is soms zelfs bijzonder confronterend en morbide. We zien in diens vele verschijningsvormen signalen terug van deze tijd en onze huidige identiteit. Taxidermie vervult bijvoorbeeld ons verlangen naar het ambachtelijke, het echte originele handwerk, want het is een ‘slow’ proces dat veel tijd kost en precisie vereist. Maar het verkent ook grenzen, net als Frankenstein schuren we tegen (en overtreden we soms) morele grenzen en verkennen we mogelijkheden die ons door de (technische) vooruitgang in staat stellen om ons op een andere manier tot de natuur te verhouden. Ergens spelen we voor God door dieren op een onnatuurlijke wijze weer te geven, om zodoende hun schoonheid te vergroten of juist te vervormen. In deze tijd lijkt alles maakbaar, taxidermie is een instrument om deze maakbaarheid mee te demonstreren. In die zin vertoont de huidige tijd veel gelijkenissen met de 19e eeuw toen de taxidermie op zijn hoogtepunt was: ook toen stond de mensheid op de drempel van een ‘nieuwe tijd‘ die gekenmerkt werd door een bijzondere vooruitgang op technisch en wetenschappelijk gebied.

Vanzelfsprekende schoonheid

Wonders are collectible is een prachtig geïllustreerd overzichtsboek over taxidermie, geschikt voor zowel de geïnteresseerde leek als de geoefende taxidermist. De ondertitel luidt: Taxidermie: verstilde schoonheid. Misschien is dat laatste wel de grootste reden voor de taxidermie-trend; in deze woelige tijden schoonheid vinden en dit zoveel mogelijk vasthouden, verstillen en vergroten. In een wereld waar macrotrends als verstedelijking, overbevolking en globalisering de boventoon voeren lijkt er steeds minder ruimte voor de natuur en diens moeiteloze schoonheid. In een lijst of onder een stolp creëren we een blijvende herinnering aan deze schoonheid direct binnen handbereik. Tegelijkertijd dienen ze ook als constante reminder van onze eigen sterfelijkheid; een memento mori zo je wilt.

Wonders are collectible – Taxidermie, verstilde schoonheid – Jeroen Lemaitre & Thijs Demeulemeester – uitgegeven door TerraLannoo – ISBN 9789401429696

{1. Cai Guo-Qiang – Heritage 2013 / 2. Idiots – Ophelia 2005 / 3. Darwin, Sinke & van Tongeren – Roseate Spoonbill / 4. Darwin, Sinke & van Tongeren – Amur Tiger}

{Op de Vlaamse boekenbeurs in Antwerpen stond Wonders are collectible op de stand van TerraLannoo natuurlijk niet geheel toevallig, centraal, collega Martine Koelemeijer schreef een mooie blog over de laatste trends op de beurs, die kun je hier vinden.}

{Dierlijk worden betekent niet imitatie en zou niet moeten worden beschouwd als identificatie met een dier: het is geen psychoanalytische regressie, of een evolutionaire progressie. Al deze manieren om je tot het dierlijke attribuut te verhouden betekent het een gefixeerde identiteit toe te dichten die voorbij worden en verandering ligt. Voor Deleuze en Guatarri, in tegenstelling, dienen dieren om overtuigingen rond identiteit en gelijkheid te verscheuren. (…) het dier zelf is de modus waarin worden plaats kan vinden. – mijn vertaling}